Czym jest depresja
Depresja to zaburzenie psychiczne, którego ciężkość oscyluje między epizodami lekkimi, przez umiarkowane po ciężkie. Do głównych objawów depresji zalicza się wyraźny spadek nastroju oraz utratę energii, jak również anhedonię, czyli utratę zdolności cieszenia się tym co do tej pory sprawiało zadowolenie. Objawy takie utrzymują się stale przez okres minimum dwóch tygodni. To odróżnia depresję od przejściowego przygnębienia, kilkudniowego doła, czy stanu zniechęcenia pojawiającego się na skutek jakiegoś życiowego niepowodzenia. Poza tym wśród objawów pojawiają się często zaburzenie rytmów okołodobowych – osoby cierpiące na depresję mają trudności z zasypianiem, ich sen jest płytki, zwykle wybudzają się nad ranem i nie mogą ponownie zasnąć. Rzadziej obserwuje się nadmierną senność. Pojawia się utrata apetytu lub nadmierne sięganie po jedzenie, często słodycze. Pojawiają się tendencja do wycofywania z kontaktów społecznych – izolacja, pogrążanie w smutku lub nieadekwatnym poczuciu winy, ruminacje (powracające przemyślenia) o swoich niepowodzeniach, gafach, obniżenie poczucia własnej wartości, a w końcu przekonanie o bezradności i trudności działania, brak nadziei na poprawę, zwątpienie w sens życia, poczucie bycia ciężarem dla innych. Może prowadzić to do pojawienia się myśli samobójczych i co szczególnie niebezpieczne podejmowania prób samobójczych. Samobójstwo jawi się dla osoby w głębokiej depresji jako jedyne wyjście z sytuacji, z cierpienia, uwolnienie innych od własnego ciężaru.
Jednym zdaniem depresja to stan psychicznego cierpienia.
Grupy ryzyka
Depresji doświadczyć może każdy. Warto podkreślić, że depresję uznano za chorobę cywilizacyjną, a więc, taką której trend jest wzrostowy globalnie, niezakaźną, związaną z tzw. rozwojem cywilizacyjnym (przeciążeniem pędem życia, technologiami, napięciami i wyzwaniami pracy, niehigienicznym stylem życia, a także niekorzystnymi zmianami w eksploatowanym nadmiarowo przez człowieka ekosystemie). Choroby cywilizacyjne nie dotyczą tylko osób w okresie przekwitania (menopauza, andropauza), osób starszych, ale diagnozuje się je coraz częściej już u dzieci.
Szacuje się, że 10% do 15% populacji ogólnej doświadczy lub już doświadczyło klinicznej depresji w przebiegu swojego życia. WHO informuje, że 5% mężczyzn i 9% kobiet doświadcza depresji w danym roku kalendarzowym.
W grupach szczególnego ryzyka znajdują się osoby z podatnością genetyczną, w których rodzinach pokoleniowo występowały zaburzenia nastroju, osoby trwale bezrobotne, w złej sytuacji materialnej, imigranci, rozwodnicy i osoby owdowiałe, samotne, ale także osoby doświadczające już innych zaburzeń psychicznych, jak uzależnieni od alkoholu, osoby z zaburzeniami np. borderline. Również na ryzyko wystąpienia depresji narażone są osoby doświadczające chorób somatycznych, zwłaszcza przewlekłych czy terminalnych – będą więc tu pacjenci z cukrzycą, problemami nefrologicznymi, pacjenci onkologiczni, a także pacjenci kardiologiczni, neurologiczni po udarach lub z demencją; ponadto osoby w wieku senioralnym.
Przyczyny depresji
Tak naprawdę nadal nie wiemy na pewno co powoduje depresję u niektórych osób. Potencjalne przyczyny depresji obejmują zmiany genetyczne (szacuje się, że udział czynnika genetycznego w etiologii depresji to nawet około 40%), zmiany neurochemiczne, obecność trudnych wydarzeń życiowych, szczególnie tych o charakterze utraty (jakiejś bliskiej osoby, wartości, idei, pracy), stany ogólnomedyczne, czynniki wynikające ze stylu życia (pośpiech, stres, złe odżywianie, brak ruchu, brak higieny snu). Teoretyczny model diatezy- stresu Zukermana podkreśla interakcję indywidualnej podatności (czyli m.in. cech temperamentu, podwyższonej neurotyczności) z obciążeniem sytuacyjnym, czyli stresem płynącym z zewnątrz.
Na wpływ negatywnych doświadczeń z wczesnych faz rozwojowych, tj. dzieciństwa, uwagę zwracają psychologiczne modele depresji oparte m.in. na teoriach psychodynamicznych. Depresyjność jest tu rozumiana jako patologiczny wzorzec reaktywowany sytuacjami utrat, niepowodzeń, które odzwierciedlają wcześniejsze zaniedbania lub nieobecność opiekunów, brak rezonansu miedzy potrzebami temperamentalnymi dziecka a odpowiedzią otoczenia, które utrwalały się w kolejnych etapach życia. Na ich podstawie wykształcają się negatywne reprezentacje umysłowe relacji ja-inny (zwane w teoriach dynamicznych diadami self -obiekt), wpływające na sposób emocjonalnego przeżywania.
Rozpoznawanie objawów depresji
Odpowiedź na pytanie jak rozpoznać depresję odnosi się do wcześniej opisanej charakterystyki depresji. Bywa jednak, że depresja jest maskowana innymi objawami, np. u dzieci często wycofaniem się z grupy rówieśniczej, zaburzeniami snu lub drażliwością. Maski depresji mogą przyjmować postać lękową, objawów somatycznych, bólów, jadłowstrętu czy trudności ze snem. Dla bliskich szczególnymi sygnałami na jakie powinni zwrócić uwagę są zmiany w stosunku do wcześniejszego, typowego zachowania – wycofanie, widoczna utrata energii, bardzo często uskarżanie się osoby na zmęczenie po niewielkim nawet wysiłku, postrzeganie wysiłku jako cierpienia, ugłaśnianie braku wiary we własne działania, utrata wiary w swoją sprawczość, długotrwałe przygnębienie, wyraźna niechęć do podejmowania aktywności dotychczas sprawiających przyjemność – np. niechęć wychodzenia na rolki u osoby, która znajdowała w tym ogrom frajdy (oczywiście o ile owo unikanie nie jest skutkiem poważniejszego urazu fizycznego, które mogła doznać w trakcie jazdy), do kina, spotkania ze znajomymi… Jeśli te sygnały utrzymują się relatywnie stale przez dłuższy czas – kilka tygodni, to niewątpliwie warto zacząć rozmawiać z bliską osobą o jej stanie zdrowia i szukać pomocy profesjonalnej.
Walka z depresją – wsparcie społeczne
Oczywiście osobę doświadczającą depresji trzeba wspierać. Według systematycznego przeglądu badań, publikowanego przez British Journal of Psychiatry wsparcie społeczne to istotny czynnik ochronny wobec depresji. Źródła wsparcia społecznego w walce z depresją różnią się w zależności od okresu życia osoby. Wsparcie rodzicielskie jest najbardziej rzecz jasna istotne w okresie dzieciństwa ale i adolescencji. Natomiast dorośli i seniorzy polegają bardziej na swoich życiowych partnerach, rodzinie i przyjaciołach. Wsparcie to czasem zwykłe, codzienne towarzyszenie, wspólne obejrzenie czegoś w TV, wypicie kawy, wyjście na spacer, proste okazanie zainteresowania. Oczywiście wsparcie może mieć bardziej intensywną/jednoznaczną formę jak zachęcanie do szukania pomocy u profesjonalistów. Tyle tylko, że…
Należy uzbroić się w cierpliwość
W przypadku depresji pojawia się zjawisko błędnego koła, mianowicie do osiowych objawów zaburzenia należy utrata energii do działania, a także wycofanie społeczne. Te objawy nie sprzyjają budowaniu motywacji do aktywnego poszukiwania pomocy, a myśl o wysiłku jaki trzeba będzie włożyć w spotkanie z jakby nie było obcą osobą, której trzeba będzie powiedzieć coś o sobie i swoim życiu zniechęca do działania jeszcze bardziej. Osoba z depresją wycofuje się z aktywności jeszcze bardziej i pogrąża w poczuciu bezradności, rozpaczy. Może reagować drażliwością, złością na nakłanianie jej do wyjścia z domu, wyjścia do lekarza. Bardzo istotne jest zatem motywowanie osoby z depresją do wizyty u psychologa, czy lekarza psychiatry, zachęcanie do kontynuowania wizyt, w dalszej kolejności podjęcia regularnej psychoterapii.
Wsparcie w zmianie stylu życia
Wiele badań potwierdza ujemny związek między utrzymywaniem prozodrowotnego stylu życia a depresyjnością. Czyli aktywność fizyczna oraz prawidłowe odżywianie stanowią czynniki ochronne, które mogą także wspomagać leczenie depresji (psychoterapię i farmakoterapię). Na przykład rejestruje się pozytywny związek między regularną praktyką jogi a redukcją objawów depresji. To więc w czym można być pomocnym osobie w depresji, to również w aranżowaniu / podtrzymywaniu jej aktywności fizycznej, w dbaniu o dietę, co sprowadzać się może chociażby do przejażdżek rowerowych, wspólnego joggingu, przygotowywania wspólnych wartościowych posiłków. Dobre jedzenie, aktywność fizyczna pobudzają produkcję endorfin oraz tzw. układ nagrody w mózgu – stymulowana jest gospodarka m.in. dopaminergiczna. Zbyt niski poziom dopaminy to według jednej z biologicznych hipotez przyczyna reakcji depresyjnych.
Jak zatem pomagać osobom w depresji?
(tutaj fragment wywiadu z moim udziałem, zamieszczony na łamach Strefy Psyche Uniwersytetu SWPS)
Zapytaj chorego, czego od ciebie oczekuje i jakiej pomocy się spodziewa. Pomoc powinna być dostosowana do potrzeb chorego, tylko wtedy jest sensowna.
Zdobądź wiedzę o chorobie – szukaj źródeł profesjonalnych! Pomoże ci to lepiej zrozumieć trudności, z którymi mierzy się bliska osoba i podjąć plan pomagania.
Poproś innych o pomoc. Buduj sieć wsparcia wokół chorego. Trudno poradzić sobie z cudzą depresją samodzielnie, dlatego warto zwrócić się do najbliższych, zaufanych osób i wraz z nimi uzgodnić plan pomocy. Pamiętaj, że osoba w depresji potrzebuje profesjonalnej pomocy lekarza lub psychoterapeuty, bo depresja jest tak samo poważną chorobą jak cukrzyca, której nikt nie próbuje wyleczyć samodzielnie.
Zaoferuj pomoc w codziennych czynnościach: sprzątaniu, zakupach, opiece nad dziećmi, wyprowadzaniu psa. Osoby w depresji bywają często przytłoczone nadmiarem zadań. Pamiętaj jednak, by pomagać, a nie wyręczać. Nakłaniaj przy tym osobę z depresją do realizowania prostych codziennych aktywności.
Pamiętaj, że bliska ci osoba nie jest w trakcie jej trwania w pełni wykorzystać swoich zasobów, jej możliwości są ograniczone. Nie jest leniwa.
Nie pozwalaj bliskiej osobie, by podejmowała ważne życiowo decyzje w trakcie kiedy zmaga się jeszcze z zaburzeniem. Decyzje mogą wynikać ze zniekształconego, krytycznego obrazu siebie i towarzyszącej depresji utraty nadziei na poprawę sytuacji.
Powstrzymaj się od pseudoporad: „chcieć, to móc”, „kto jak nie ty”. Dostrzeż w czym może tkwić prawdziwa siła tej konkretnej osoby.